Για λύση εξπρές που διαλύει την Κυπριακή Δημοκρατία πιέζουν οι ΗΠΑ-Βρυξέλλες
''…Ένα αφάνταστο ξέσπασμα ηρωισμού που καταλήγει στη Ζυρίχη. Που φέρνει πίσω τον Τούρκο στο νησί. Αυτόν τον Τούρκο που πέρασε τον πόλεμο χωρίς να δώσει τίποτε. Και που δεν έχει ξεχάσει τη μέθοδο του Βαρλικιού ή τη μέθοδο του ΄55 (Πόλη), όταν βρεί την κατάλληλη ευκαιρία - φυσικά έτσι είναι ο άνθρωπος, έτσι ήταν πάντα. Αραγε όμως αρκεί αυτό να το απόφθεγμα για να κλείσει η τραγωδία; Κι εκείνος που θέλει να κάνει το σωστό, εκείνος που βλέπει ταυτόχρονα αυτή την πρόοδο της άτης - ποιό είναι το χρέος του;…''
Το Κυπριακό, πρώτιστο εθνικό θέμα
του Ελληνισμού, το οποίο διήνυε νέα
κρίσιμη φάση, δεν αποτελεί μόνο πεδίο
διακοινοτικών διαπραγματεύσεων,
αλλά είναι και διακύβευμα διεθνών
διεργασιών. Σ'αυτές εμπλέκονται ο ΟΗΕ
και οι κύριες παγκόσμιες δυνάμεις -
οι ΗΠΑ, η Ε.Ε. (κυρίως τα τέσσερα
ισχυρότερα Κράτη) και η Ρωσία. Η αποδέσμευση των Τούρκων από τις
συμφωνίες υψηλού επιπέδου και η
απαίτησή τους για συνομοσπονδία
έχουν δημιουργήσει απόλυτη ανάγκη
αλλά και πολύτιμη ευκαιρία - ίσως η
τελευταία - επανατοποθέτησης της
Αθήνας και της Λευκωσίας. Σχετική
πρόταση είχε διατυπωθεί από τον
πρέσβυ επί τιμή κ. Θέμο Στοφορόπουλο
το Φεβρουάριο του 2001. Χωρίς αυτήν,
οδεύαμε είτε σε κατ'όνομα μόνον
Ομοσπονδία, με ουσιαστικό
περιεχόμενο Συνομοσπονδίας, είτε σε
μόνιμη Διχοτόμηση, προοπτικές εξίσου
απαράδεκτες και ολέθριες. Ενταξη της
Κύπρου στην Ε.Ε. δεν θα βελτίωνε τη
Συνομοσπονδιακή Ομοσπονδία. Διότι οι
παραβιάσεις του ‘‘ευρωπαικού
κεκτημένου’’, που θα περιείχε η
Συνομοσπονδιακή Ομοσπονδία, θα
ενσωματώνονταν στο ‘‘κεκτημένο’’.
Μετά την εκστρατεία των ΗΠΑ στο
Αφγανιστάν, η Αγκυρα κλιμάκωσε τις
απειλές περί ενσωμάτωσης των
κατεχομένων εδαφών της Κύπρου στην
Τουρκία, σε περίπτωση που η Κυπριακή
Δημοκρατία ενταχθεί στην Ε.Ε.[1]
Σταθερός στόχος της Τουρκίας
παρέμενε η απόσπαση από τους
παράγοντες της διεθνούς κοινότητας
την αποδοχή των αξιώσεών της, με
κεντρικό στόχο την διεθνή αναγνώριση
ως ανεξάρτητου εθνικού κράτους του
κατοχικού καθεστώτος το οποίο έχει
επιβληθεί από το 1974.
Τι θα
(κατ)έγραφε ο ποιητής διπλωμάτης στις
μέρες μας; Ας μας επιτραπεί μια
υπόθεση: Στις 6 Φεβρουαρίου, στο
έκτακτο συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ, έγινε η
προαναγγελθείσα αλλαγή σκυτάλης στο
κόμμα που άσκησε την διακυβέρνηση
της χώρας τα είκοσι περίπου από τα
τριάντα χρόνια της μεταπολιτευτικής
περιόδου. Ως λόγος για τις πρόωρες
εκλογές, είχε αναφερθεί η πιεστική
προθεσμία για κλείσιμο του Κυπριακού
(είχε προηγηθεί επιστολή Μπούς στους
ηγέτες Κύπρου, Ελλάδας και Τουρκίας,
με την οποία τους καλούσε να
συμφωνήσουν οπωσδήποτε στις
προτάσεις του Κόφι Ανάν έως την 1η
Μαίου, ημερομηνία ένταξης της Κύπρου
στην Ε.Ε.).
Από το κείμενο της απόφασης του
Ευρωπαïκού Συμβουλίου Κοπεγχάγης (Δεκέμβριος
2002) καθίστατο σαφές ότι υπάρxει
διασύνδεση της εντάξεως με την
πορεία του Κυπριακού προβλήματος,
ενώ η αποφυγή κάθε αναφοράς στο
καθεστώς του «βορείου τμήματος» επί
της ουσίας αποxρωματίζει το πρόβλημα,
ως πρόβλημα εισβολής και κατοxής. Ας
σημειωθεί, πάντως, ότι ο πρωθυπουργός
Κώστας Σημίτης, με έμμεσο τρόπο
μπορεί να ισxυρισθεί κανείς ότι
παραδέxθηκε την εκτίμηση περί «ευρωδιχοτομήσεως»,
καθώς τόνισε πως θα πρέπει να
διατηρηθεί η δυναμική που έxει αναπτυxθεί
και να λυθεί το Κυπριακό προκειμένου
«να εκλείψει οριστικώς ο διχασμός
και η διχοτόμηση». Χρειάσθηκε
κατόπιν να διασκεδασθούν οι υπαρκτές
ανησυχίες που εγέρθηκαν από την
απάντηση Φερχόιγκεν στην ερώτηση του
ευρωβουλευτή του Συνασπισμού Αλέκου
Αλαβάνου, αν η ένταξη της Κύπρου θα
προχωρήσει κανονικά, στην υποθετική
περίπτωση που υπάρχει μεν συμφωνία
Κληρίδη-Ντενκτάς επί του ‘‘σχεδίου
Ανάν’’, αλλά οι Ελληνοκύπριοι το
απορρίψουν στο δημοψήφισμα: «Στο
δημοψήφισμα είναι ενοποιημένα τα δύο
ερωτήματα. Συγκεκριμένα το θέμα της
έγκρισης του σχεδίου όσον αφορά στην
ένταξη και το θέμα της έγκρισης για
ένταξη στην Ε.Ε. Συνεπώς δεν μπορεί να
προκύψει η κατάσταση, να εγκριθεί η
ένταξη στην Ε.Ε. και να απορριφθεί η
πολιτική λύση του Κυπριακού»! Δηλαδή,
αν απορριπτόταν το σχέδιο Ανάν στο
Δημοψήφισμα, θα απορριπτόταν
ταυτόχρονα και η ένταξη στην Ε.Ε.
Διευκρινίζοντας κατόπιν ότι είναι
σαφής και αμετάκλητη η απόφαση της
Κοπεγχάγης για την ένταξη της Κύπρου,
ο κ. Φερχόιγκεν είχε προσπαθήσει να
άρει την παρεξήγηση από τις αρχικές
θέσεις του.
Στις διαπραγματεύσεις της Νέας
Υόρκης, οι κινήσεις της τουρκικής και
τουρκοκυπριακής πλευράς
περιορίστηκαν σε επίπεδο τακτικών
ελιγμών, ενώ επί της ουσίας οι θέσεις
παραμένουν ίδιες και αδιάλλακτες. Η
επιλογή της Αγκυρας μπορεί να
συνοψιστεί στην λογική ενός σκληρού
παζαρέματος, στο οποίο θα προσφέρει
ορισμένες εδαφικές παραχωρήσεις,
απαιτώντας την αναγνώριση συνόρων
του ψευδοκράτους. Το κείμενο που
παρέδωσε την Τρίτη στο Γ.Γ. του ΟΗΕ ο
Ραούφ Ντενκτάς περιλάμβανε
εισηγήσεις για πέντε αλλαγές στο
σχέδιο Ανάν. Σύμφωνα με την εφημερίδα
"Χουρριέτ", τα σημεία του
σχεδίου Ανάν στα οποία ενίσταται η
τουρκική πλευρά και επί των οποίων
υπέβαλε τις δικές της προτάσεις,
είναι:
1. Ενίσχυση της διζωνικότητας
Σχέδιο
Ανάν: Η εγκατάσταση Ε/Κ στην
τουρκοκυπριακή πλευρά του νησιού δεν
θα υπερβαίνει το 21% του τουρκικού
πληθυσμού. Οι Ε/Κ θα έχουν δικαίωμα
ψήφου στις τοπικές και γενικές
εκλογές. Το κοινό Κοινοβούλιο θα
αποτελείται από δύο σώματα: Τη Βουλή
των Αντιπροσώπων (Κάτω Βουλή) και τη
Γερουσία (Άνω Βουλή). Στην Κάτω Βουλή
η αναλογία θα είναι 75:25 ανάμεσα στους
Ε/Κ και τους Τ/Κ. Στην Άνω Βουλή θα
υπάρχουν 24 έδρες για την κάθε
κοινότητα. Τουρκική πρόταση: Η
εγκατάσταση Ε/Κ στην τουρκική πλευρά
να μειωθεί στο 15%. Οι Ε/Κ που θα
διαμένουν στο τουρκικό τμήμα να μην
έχουν δικαίωμα ψήφου στις
Βουλευτικές εκλογές και να
συμμετέχουν στις εκλογές του
ελληνοκυπριακού τμήματος. Κι αυτό
γιατί θα είναι δυνατόν ο
ελληνοκυπριακός πληθυσμός του
τουρκικού τμήματος να επηρεάσει με
την ψήφο του τον αριθμό των
Τουρκοκυπρίων που θα εκλέγονται στη
Βουλή. Η αναλογία 24:24 στην Άνω Βουλή
να αντικατοπτρίζει την ισότητα σε
εθνική βάση.
2. Ευθυγράμμιση
συνόρων
Σχέδιο
Ανάν: Το ποσοστό εδάφους υπό
τουρκοκυπριακή διοίκηση θα είναι 29% (αντί
36% σήμερα) με επιστροφή κυρίως της
περιοχής της Μόρφου. Τα τέσσερα Ε/Κ
χωριά στο Ριζοκάρπασο θα παραμείνουν
στην τουρκοκυπριακή περιοχή, θα
τελούν όμως υπό Ε/κ -τοπική- διοίκηση.
Τουρκική πρόταση: Θα πρέπει να
επανασχεδιαστεί ο χάρτης με
ευθυγράμμιση των συνόρων. Αυτό θα
διασφαλίζει πιο εύκολο έλεγχο στα
σύνορα. Η τουρκική πλευρά θα είναι
περισσότερο ελαστική στο εδαφικό εάν
ληφθούν υπ' όψιν οι θέσεις αυτές σε
ένα πνεύμα αποδεκτό και από τις δύο
πλευρές.
3. Ενδυνάμωση των εξουσιών των
Στρατιωτικών αποσπασμάτων
Σχέδιο
Ανάν: Ο αριθμός των στρατιωτών που θα
διατηρήσουν οι εγγυήτριες δυνάμεις
θα μειωθεί στις 6.000 για κάθε
απόσπασμα στη βάση ενός
συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος
αποχώρησης. Όταν η Τουρκία γίνει
μέλος της Ε.Ε. θα αποχωρήσουν όλα τα
στρατεύματα από την Κύπρο. Τα
στρατιωτικά αποσπάσματα οφείλουν να
ενημερώνουν 48 ή 72 ώρες πριν την
ΟΥΝΦΙΚΥΠ για την κάθε τους κίνηση.
Τουρκική πρόταση: Υπάρχει σύγχυση ως
προς το τι εννοεί ο κ. Ανάν "φυσιολογική
κατάσταση" και τι εννοεί με τον όρο
"επείγουσα κατάσταση". Ας
απαλειφθεί ο όρος για εκ των προτέρων
ενημέρωση της ΟΥΝΦΙΚΥΠ για κάθε
κίνηση. Οι στρατιωτικές δυνάμεις (Τουρκίας
και Ελλάδας) να έχουν ελευθερία
κινήσεων και οι εξουσίες τους να
αυξηθούν.
4. Ενίσχυση των εγγυητικών
δικαιωμάτων
Σχέδιο
Ανάν: Οι εγγυήτριες δυνάμεις - Ελλάδα,
Τουρκία και Βρετανία- θα
ολοκληρώσουν τις μεταξύ τους
συμφωνίες Εγγυήσεως μέχρι τις 22
Μαρτίου. Εάν δεν επιτευχθεί μέχρι
τότε συμφωνία, ο Γ.Γ. των Ηνωμένων
Εθνών θα συμπληρώσει τα κενά.
Τουρκική πρόταση: Ο χρόνος για να
φθάσουν οι εγγυήτριες δυνάμεις σε
μια συμφωνία επί του καθεστώτος των
εγγυήσεων και της ασφάλειας, είναι
πολύ περιορισμένος. Εάν μια συμφωνία
δεν επιτευχθεί μέχρι τις 22 Μαρτίου, ο
Γ.Γ. του ΟΗΕ δεν μπορεί να αποφασίσει.
Οι συνομιλίες θα πρέπει να
συνεχιστούν.
5. Επικύρωση συμφωνίας από το
Κοινοβούλιο
Σχέδιο
Ανάν: Οι εγγυήτριες δυνάμεις θα
πρέπει να επικυρώσουν το τελικό
σχέδιο στα Κοινοβούλιά τους στις 9
Απριλίου. Οι δύο κοινότητες στην
Κύπρο θα παραπέμψουν το σχέδιο σε
δημοψηφίσματα στις 21 Απριλίου.
Τουρκική πρόταση: Αντίκειται στο
τουρκικό σύνταγμα η επικύρωση ενός
σχεδίου που δεν έχει ακόμα γίνει
αποδεκτό στο νησί, από το Κοινοβούλιο.
Η Τουρκική Εθνοσυνέλευση θα
συζητήσει το σχέδιο μετά τα
δημοψηφίσματα στο νησί.
Με τις θέσεις αυτές η Άγκυρα
αποκαλύπτει την πρόθεσή της να
διατηρήσει ένα καθεστώς
εκκρεμοτήτων σε βασικές πτυχές του
Κυπριακού. Αποφεύγοντας δέσμευση στο
μείζον θέμα των Εγγυήσεων και της
Ασφάλειας, δείχνει ότι δεν θεωρεί
τόσο επιτακτικό τον στόχο της λύσης
μέχρι την 1η Μαΐου, παρά τις
περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις
Ερντογάν και Γκιουλ. Οσον αφορά την
επικύρωση της συμφωνίας από την
Τουρκική Εθνοσυνέλευση, μετά τα
δημοψηφίσματα, είναι μια επικίνδυνη
προοπτική αν αναλογιστεί κανείς ότι
η επίσημη πολιτική της τουρκικής
κυβέρνησης για το Ιράκ ανατράπηκε
από το Κοινοβούλιο παρά το γεγονός
ότι ο Ερντογάν έχει τη συντριπτική
πλειοψηφία. Η χώρα που κατέχει την
Κύπρο για τριάντα χρόνια πέτυχε μια
διεθνή διπλωματική νίκη, πριν καν
ξεθάψει τους νεκρούς που έθαψε στους
ομαδικούς τάφους το 1974, πριν
επιστρέψουν οι πρόσφυγες στα σπίτια
τους, και ενώ ακόμη υφίσταται το
τείχος που χωρίζει τη Λευκωσία στη
μέση. Τη χειροκροτούν όλοι. Είναι
μήπως μικρή η επιτυχία αυτή για την
Άγκυρα; Η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν
ωφελήθηκε από το ότι προσήλθε στις
διαπραγματεύσεις έχοντας
εξασφαλισμένο ότι θα ενταχθεί μόνη
της στην ΕΕ.
Φαίνεται
ότι υποχώρησε. Ο Ρ. Ντενκτάς έφθειρε
την ελληνοκυπριακή πλευρά
προσποιούμενος πως ήθελε λύση χωρίς
να τη θέλει πραγματικά. Έτσι
ξεπερνάει το εμπόδιο της Νέας Υόρκης
που φοβόταν. Κερδίζει χρόνο. Θα
χρησιμοποιήσει τα ατού που έχει στα
χέρια του στο θέμα της μη λύσης. Δεν
άνοιξε ακόμη όλα του τα χαρτιά ο
Ντενκτάς. Και οπωσδήποτε, η συμφωνία
της Νέας Υόρκης θα έχει σοβαρές
επιπτώσεις σε Κύπρο και Ελλάδα! Η
Τουρκία σκοπεύει να χρησιμοποιήσει
το Κυπριακό ως διπλωματικό χαρτί για
την απόσπαση ημερομηνίας έναρξης
διαπραγματεύσεων ενταξής της στην Ε.Ε.
Το Κυπριακό είναι συνεπώς η πρώτη
δοκιμασία της κυβέρνησης Καραμανλή
στα εξωτερικά. Ο πρόεδρος Μπούς, στο
συγχαρητήριο τηλεγράφημά του προς
τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή,
επανέλαβε την απαίτηση να τηρηθεί το
προσφάτως συμφωνημένο
χρονοδιάγραμμα στη Νέα Υόρκη και να
έχει επιλυθεί το Κυπριακό πριν από
την 1η Μαίου. Στις 11 Μαρτίου
ήρθε στην Αθήνα ο εκπρόσωπος του γ.γ.
του ΟΗΕ Αλβάρο Ντε Σότο και την ίδια
μέρα γινόταν το τηλεφωνικό ραντεβού
του νέου υπουργού Εξωτερικών Πέτρου
Μολυβιάτη με τον κ. Κόλιν Πάουελ. Στις
συντονισμένες πιέσεις που ασκούνταν
στην ελληνική κυβέρνηση συμμετέχει
και ο Ερντογάν. Ο πρωθυπουργός της
Τουρκίας ζήτησε στην τετραμερή για
το Κυπριακό (η συμφωνία της Νέας
Υόρκης την τοποθετεί μεταξύ 22 και 29
Μαρτίου) να συμμετάσχει ο ίδιος μαζί
με τον κ. Κ. Καραμανλή. Κατά την
παραλαβή του υπουργείου Εξωτερικών,
ο κ. Μολυβιάτης ανέφερε ότι είναι ‘‘προκαθορισμένη
και συμφωνημένη από όλες τις πλευρές
η πορεία προς τη λύση του Κυπριακού’’.
Υπενθύμισε τις στενές προθεσμίες για
την τετραμερή, αλλά και την
προβλεπόμενη στο ‘‘σχέδιο Ανάν’’
εξουσιοδότηση προς τον γ. γ. του ΟΗΕ
να συμπληρώσει όσα κενά παραμένουν
και το σχέδιο να τεθεί σε χωριστά
δημοψηφίσματα στην Κύπρο τον Απρίλιο.
Ο νέος υπουργός τόνισε ότι είναι
δυσκολότατο αν όχι αδύνατο να
ανατραπούν οι δεσμεύσεις που
ανελήφθησαν στη Νέα Υόρκη.
Που μας οδήγησε η εξωτερική
πολιτική των τελευταίων ετών; Σε μια
πορεία ‘‘φινλανδοποίησης’’, η
οποία μπορεί να γίνει απόλυτη
δορυφοροποίησή μας από την Τουρκία. Η
αποδοχή του ‘‘σχεδίου Ανάν’’ θα
σημάνει την κατάργηση της Κυπριακής
Δημοκρατίας, του δεύτερου ελληνικού
κράτους. Ουσιαστικά μια ακόμα
καταστροφή, εβδομήντα δύο χρόνια
μετά τη Μικρασιατική. Για την
κρισιμότητα της χρονιάς στην
εξωτερική πολιτική, ας υπομνηστεί το
ενδεχόμενο να κινηθούν διαδικασίες
για τη λύση των προβλημάτων στο
Αιγαίο και συγκεκριμένα να γίνει
προσφυγή στη Χάγη για την
υφαλοκρηπίδα, όπως αναφέρεται στην
απόφαση του Ευρωπαïκoύ
Συμβουλίου του Ελσίνκι και της
Κοπεγχάγης για τα ευρωτουρκικά.
Ωστόσο, η προσφυγή προυποθέτει τη
συνυπογραφή συνυποσχετικού μεταξύ
Ελλάδας και Τουρκίας, κάτι που δεν
δέχτηκε καμμία κυβέρνηση της Ελλάδας
μετά τη μεταπολίτευση. Σ’ένα τέτοιο
συνυποσχετικό οι δύο χώρες θα
κληθούν εξ αρχής να κάνουν εκπτώσεις
από τις θέσεις τους, αφού διαφορετικά
δεν νοείται και δεν μπορούν να
συνυπογράφουν συνυποσχετικό. Π. χ. ο
προσδιορισμός για τη διαφορά σχετικά
με το εύρος της υφαλοκρηπίδας
βασίζεται στην αποδοχή του εύρους
των χωρικών υδάτων. Θα είναι 6 ή 12
μίλια; Αναλόγως ποια θα είναι η
έκταση του εναερίου χώρου; Και τι
μέλλει να γίνει με τo
καθόλου ήσσονος σημασίας της
εκμετάλλευσης (ή μάλλον
συνεκμετάλλευσης) των
πετρελαιοκοιτασμάτων του Αιγαίου;
Θεόδωρος Μπατρακούλης
Δρ. Γεωπολιτικής, Νομικός
Αφιέρωμα στο Σχέδιο Ανάν του ηλεκτρονικού περιοδικού Αντίβαρο