Αλλο Ανάν, άλλο ΟΗΕ, άλλο
διαιτησία, άλλο διεθνές δίκαιο
Του ΚΩΣΤΑ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ
Υποστηρίζεται με νόημα ότι η ενδεχόμενη απόρριψη των προτάσεων Ανάν θα ισοδυναμούσε με απάρνηση των ενεργειών και διαβημάτων της τελευταίας τριακονταετίας με στόχο τη διεθνοποίηση του Κυπριακού προβλήματος και την ανάθεσή του στην αρμοδιότητα του ΟΗΕ. Αυτό είναι ανακριβές και δεν θα έπρεπε να διαβεβαιώνεται με τόση επιπολαιότητα.
Οι προτάσεις του Κόφι Ανάν δεν
αντιστοιχούν στην απόφαση ουδενός
πολυμερούς οργάνου του ΟΗΕ, αλλά απλά
και μόνο στην άσκηση προσωπικής
διαιτησίας που του έχουν αναγνωρίσει
τα δύο μέρη της επίμαχης διαφοράς. Το
ότι ο Ανάν είναι γενικός γραμματέας
του ΟΗΕ δεν σημαίνει και ότι κάθε
πράξη του υλοποιεί απόφαση των
πολυμερών οργάνων του διεθνούς
οργανισμού του. Η διαιτησία Ανάν στο
Κυπριακό όχι μόνο δεν στηρίζεται σε
απόφαση του ΟΗΕ, αλλά ανταποκρίνεται
στο μόνιμο τουρκικό αίτημα για
παράκαμψη των διεθνών οργανισμών και
του διεθνούς δικαίου και, όσον αφορά
το περιεχόμενό της, βρίσκεται σε
αντίφαση με όλες τις μέχρι σήμερα
αποφάσεις και ψηφίσματα του
οργανισμού επί του Κυπριακού. Το
σχέδιο Ανάν στην ουσία αποτελεί
προσωπική διαιτητική κρίση εκτός
διεθνούς δικαίου και διεθνών
οργανισμών, με βάση την αρχή της
διμερούς «επιείκειας» (equitas), του
συσχετισμού γεωπολιτικών δυνάμεων
και των συμβιβασμών που πάντα
επεδίωκε η τουρκική πλευρά.
Ενώ οι αποφάσεις του ΟΗΕ έχουν
επανειλημμένα αξιώσει την αποχώρηση
των στρατευμάτων κατοχής που
προέρχονται από τρίτη χώρα, το σχέδιο
Ανάν νομιμοποιεί την παρουσία τους
και τα μετονομάζει σε δυνάμεις
εγγύησης και ασφάλειας για την
τήρηση του νέου Συντάγματος. Σε κάθε
ανάλογη περίπτωση, ο ΟΗΕ έχει
υποστηρίξει την αποχώρηση όλων των
ξένων στρατευμάτων, ενώ το σχέδιο
Ανάν νομιμοποιεί την παρουσία ξένου
στρατού στον οποίο εκχωρεί και
δικαίωμα μονομερούς επέμβασης με
βάση την αυθαίρετη επανάληψη της
συνθήκης Ζυρίχης. Ενώ ακόμη και στους
παράνομους μετανάστες από την Αφρική
και την Ασία αναγνωρίζονται
πανανθρώπινα θεμελιώδη δικαιώματα
από το δικαστήριο ανθρωπίνων
δικαιωμάτων του Στρασβούργου, για
τους Ευρωπαίους πολίτες της
μελλοντικής Κυπριακής Δημοκρατίας
τα δικαιώματα αυτά έχουν περικοπεί.
Το σχέδιο Ανάν ακυρώνει αναδρομικά
το δρόμο που άνοιξε στο Στρασβούργο
με τη δικαίωση της Λοϊζίδου. Ακόμη,
για τον ΟΗΕ η λογική των εθνικών
ποσοστώσεων όσον αφορά την ελευθερία
μετακίνησης, εγκατάστασης,
περιουσίας, εργασίας και ψήφου των
πολιτών συνιστά προσβολή των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρ' όλα αυτά,
το σχέδιο Ανάν αναλαμβάνει και
υιοθετεί τα σημεία που έχουν
καταδικάσει στο παρελθόν όλα τα
προηγούμενα ψηφίσματα και αποφάσεις
των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό.
Κατά συνέπεια, δεν είναι καθόλου
αντιφατικό ν' απορρίπτει σήμερα
κάποιος τις προτάσεις Ανάν με την
προσδοκία και το αίτημα της
επιστροφής στην κατεύθυνση που ο ΟΗΕ
έχει πράγματι χαράξει επί τρεις
δεκαετίες.
Η νομολογία Ανάν βρίσκεται σε
καταλυτική αντίφαση με εκείνη των
Ηνωμένων Εθνών, του ευρωπαϊκού
δικαίου και των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων. Αλλο Ανάν και άλλο ΟΗΕ.
Κύπρος ανένδοτη, ενδοτική
Αθήνα
Ενα σχέδιο, χειρότερο από της Ζυρίχης
Του ΚΩΣΤΑ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ
Αραγε χρειάζεται να είναι κάποιος
διεθνολόγος και συνταγματολόγος, για
ν' αντιληφθεί ότι με το σημερινό
σχέδιο Ανάν ζητείται από την
Κυπριακή Δημοκρατία ν' αποποιηθεί ό,τι
επέτυχε κατά την περίοδο της
τριακονταετούς ειρήνης και να
παραχωρήσει στην Αγκυρα ό,τι αυτή
επεδίωκε, αλλά δεν είχε επιτύχει να
νομιμοποιήσει παρά την εισβολή και
την τριακονταετή κατοχή; Αραγε είναι
απαραίτητο να είναι κάποιος ειδικός
για ν' αντιληφθεί ότι με τη
δημοσιοποίηση του σχεδίου
κλονίζεται καίρια το θεώρημα περί «ισχυρής
Ελλάδας»;
Το επιβαρυντικό στοιχείο της
ελληνικής συναίνεσης (Νέα Υόρκη,
Φεβρουάριος 2004), δείχνει πόσο σοβαρά
έπαιρναν το θεώρημα αυτοί που το
διακινούσαν. Στην ελληνική πλευρά
καταλογίζεται ήδη, κατ' επιεική κρίση,
βαρειά αφέλεια έως ύψιστη αμέλεια.
Οσον αφορά τη μετατροπή της χώρας σε
συστηματικό υποστηρικτή και «άτυπο
δορυφόρο» της Τουρκίας, άραγε η Αθήνα
είναι σε θέση, για λόγους ελάχιστης
αξιοπιστίας της, ν' αποσείσει την
καχυποψία ότι αυτό οφείλεται είτε σε
«σύνδρομο ομηρείας» έναντι της
γείτονος είτε σε «σύνδρομο
υποτέλειας» έναντι του μεγάλου
συμμάχου;
Οι προτάσεις Ανάν συνιστούν
οργανωμένη απόκλιση σε κρίσιμα
ζητήματα όχι μόνον από το δίκαιο της
Ευρωπαϊκής Ενωσης, στην οποία η
Κυπριακή Δημοκρατία εντάσσεται ως
πλήρες μέλος από 1ης Μαΐου, αλλά
επίσης από το διεθνές δίκαιο και από
εκείνο των στοιχειωδών ανθρωπίνων
δικαιωμάτων και ελευθεριών. Μοναδικό
πλαίσιο αναφοράς για τις προτάσεις
του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ
απομένει το δίκαιο του ισχυροτέρου,
με βάση τη μακροχρόνια στρατιωτική
κατοχή, την πραγματική ή νομιζόμενη
στρατιωτική ισχύ του, την
προεξοφλούμενη μελλοντική
γεωπολιτική σημασία του. Συνέπεια
των αποκλίσεων είναι όχι η ώσμωση
πληθυσμών στο νησί, αλλά η
στεγανοποίηση των μερών, η
επισημοποίηση του ρυθμιστικού και
στρατιωτικού ρόλου της Αγκυρας. Παρ'
όλα αυτά, η ελληνική πλευρά προβάλλει
την ανάγκη «οδυνηρού συμβιβασμού»:
οι «ισχυρές χώρες» του 2004, Ελλάδα και
Κύπρος, ν' αποδεχθούν σήμερα ακριβώς
ό,τι είχαν αρνηθεί ν' αναγνωρίσουν το
1974, όταν ήταν καθημαγμένες από τη
στρατιωτική χούντα και σε διεθνή
ανυποληψία.
Με το παρόν σχέδιο, πρόβλημα δεν
είναι ότι ενισχύεται μια κοινότητα
εις βάρος της άλλης, όσο κυρίως ότι με
την εξασφαλισμένη δυσλειτουργία
διασφαλίζεται ρυθμιστικός ρόλος και
έλεγχος από μια εξω-κοινοτική χώρα
επάνω σε ευρωπαϊκή χώρα-μέλος, εις
βάρος και των δύο κοινοτήτων. Σύμφωνα
με τον «βουλευτή» Ντουρντουράν του
βορείου τμήματος, εάν οι
Ελληνοκύπριοι φοβούνται τη
στρατιωτική παρουσία της Αγκυρας, οι
Τουρκοκύπριοι την τρέμουν.
Δικαιώνεται σήμερα με το σχέδιο Ανάν
το παλαιό όνειρο των στρατοκρατών
της Αγκυρας: τουρκικό κράτος στη
βόρειο Κύπρο, τουρκικός ρυθμιστικός
ρόλος στο νότιο τμήμα του νησιού και
ταυτόχρονα προετοιμασία για
επέκταση ρυθμιστικού ρόλου στο
Αιγαίο και στην ευρύτερη περιοχή.
Στις παρεκκλίσεις από το ευρωπαϊκό
κοινοτικό δίκαιο προσφέρεται
χαρακτήρας πρωτογενούς ευρωπαϊκού
δικαίου, ώστε η αθέτηση του
ευρωπαϊκού δικαίου ν' αποκτά ισχύ όση
και η συνθήκη της Ρώμης.
Οσο περισσότερο ενισχύεται η
Κυπριακή Δημοκρατία κατά τις τρεις
τελευταίες δεκαετίες, τόσο
περισσότερα ζητούνται από την Ελλάδα
να παραχωρεί «αντισταθμιστικά» προς
την άλλη πλευρά. Η ενίσχυση της
Κύπρου, αντί να ενισχύει την ελληνική
πλευρά, έχει αυξήσει τις τουρκικές
αξιώσεις, που γίνονται αποδεκτές από
την Αθήνα χωρίς καν συζήτηση. Πέραν
αυτού, ενώ η ελληνοκυπριακή πλευρά
παραχωρεί 50% των δικαιωμάτων σε
πληθυσμό σαφώς μικρότερο, στην άλλη
πλευρά αναγνωρίζεται δικαίωμα
προστασίας του τουρκικού χαρακτήρα
της με διοικητικά μέτρα και
εθνοεκκαθαριστικές μεθόδους, που
παραβιάζουν την κοινοτική ελευθερία
μετακινήσεως και εγκαταστάσεως
ανθρώπων, επιχειρηματιών και
εργαζομένων, επιχειρήσεων, κεφαλαίων,
εμπορευμάτων.
Η ντε φάκτο διχοτόμηση βαθαίνει
σήμερα και νομιμοποιείται,
αποκλείονται μικτά πολιτικά κόμματα
που θα μπορούσαν να υπερβούν τα
εθνικά εσκαμμένα. Το σχέδιο Ανάν, ενώ
καλύπτεται από τον ελληνικό αντι-εθνικισμό,
παραδίδεται στον τουρκικό εθνικισμό.
Η ελληνική πλευρά, που έχει ήδη
αποδεχθεί το σχέδιο, ενώ
απαλλάσσεται από το στίγμα του
ελληνικού εθνικισμού, θα πρέπει να
εξηγήσει γιατί παραδόθηκε άνευ όρων
στον τουρκικό, ενώ θα μπορούσε να
διεκδικήσει δημοκρατική Πολιτεία
χωρίς εκπτώσεις για όλους τους
πολιτισμούς, γλώσσες, θρησκείες,
ανθρώπινα δικαιώματα, ελευθερίες.
Το Κυπριακό, ενώ για τον παραδοσιακό
ελληνικό ενδοτισμό «δεν πουλάει», εν
τούτοις έχει αποδειχθεί ρυθμιστής
των πολιτικών εξελίξεων στην Ελλάδα.
Στις κρίσιμες φάσεις της πρόσφατης
ελληνικής Ιστορίας λειτούργησε
καταλυτικά: Ζυρίχη (1959) και Ιουλιανά
(1965), άνοδος (1967) και πτώση (1974) της
στρατιωτικής δικτατορίας.
Μεταπολίτευση και δημοκρατία. Σε
κάθε περίπτωση, ενώ υπό πανικό η
Αθήνα επεξεργαζόταν πρότυπα
ενδοτισμού, με νηφαλιότητα η Κύπρος
εξέπεμπε μαθήματα ανθρωπίνων
δικαιωμάτων. Κάθε μειοδοσία στο
Κυπριακό έχει ιστορικά οδηγήσει στην
ανατροπή του μειοδότη στην Αθήνα. Το
Κυπριακό παραμένει «ανοικτή πληγή»
του Ελληνισμού, μέσω της οποίας
εισέρχονται όλα τα μικρόβια, από τον
νοσηρό εθνικισμό μέχρι τον όχι
λιγότερο νοσηρό αντι-εθνικισμό. Ομως,
ενώ πάντες επιθυμούν να κλείσει η
πληγή και με οιοδήποτε τίμημα, οι
προσπάθειες άγονται σε λάθος
κατεύθυνση: το ζήτημα δεν είναι ο
κατευνασμός των αποικιοκρατών χθες,
των στρατοκρατών της Αγκυρας σήμερα,
όπως φαντασιώνεται ο ενδοτισμός των
αθηναϊκών ελίτ, αλλά η ανένδοτη
χειραφέτηση, ελευθερία και
αξιοπρέπεια των κατοίκων του νησιού.
Αραγε, μια λύση λιγότερο ετεροβαρής
και απαλλαγμένη εθνικισμών, με
προσήλωση στα ανθρώπινα δικαιώματα
και ελευθερίες είναι σήμερα εφικτή ή
μήπως το σχέδιο Ανάν αποτελεί την
τελευταία δυνατότητα; Κατ' αρχήν, το
τελευταίο δεν συνιστά πραγματική
δυνατότητα και γι' αυτό μοιραία
οδεύει προς απόρριψη από υψηλή
πλειοψηφία Κυπρίων. Αφετέρου, εφόσον
το πρόβλημα θα τίθεται στο μέλλον
επιτακτικά στο πλαίσιο της
Ευρωπαϊκής Ενωσης, πώς είναι δυνατόν
να προεξοφλείται ότι η τελευταία θ'
αδιαφορεί γι' αυτό; Η πρόσφατη
ανάρμοστη κινητικότητα του
επιτρόπου Φερχόιγκεν δείχνει όχι
αδιαφορία, αλλά υπερβολικό ευρωπαϊκό
ενδιαφέρον. Ακόμη και αν στην Ε.Ε., η
έλλειψη μηχανισμών επίλυσης των
διαφορών μεταξύ χωρών παραμένει «παροιμιώδης»,
κατ' έμφαση του Θ. Κουλουμπή, η ισχύς
της ενωμένης Ευρώπης και ο διεθνής
ρόλος της στο μέλλον θα εξαρτηθούν
από την ικανότητά της να επιλύει
τέτοιου τύπου διεθνείς διαφορές,
αντί να επαφίεται με αφέλεια, αμέλεια
και αμηχανία στη δικαιοδοσία της
Αμερικής και των εξαρτημάτων της.
Γιατί άραγε η Κύπρος να σπεύσει
σήμερα ν' αποποιηθεί μια τέτοια
μελλοντική ευρωπαϊκή δυνατότητα και
τα επιτεύγματα της τριακονταετίας,
εφόσον το νέο προτεινόμενο πλαίσιο
δεν είναι σε τελική ανάλυση παρά μια
επιδεινουμένη παραλλαγή εκείνου του
1974 και της Ζυρίχης του 1959;
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 16/04/2004
Αφιέρωμα στο Σχέδιο Ανάν του ηλεκτρονικού περιοδικού Αντίβαρο