Από το Ευρωπαïκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης (Δεκέμβριος 2002) καθίστατο σαφής η διασύνδεση της εντάξεως με την πορεία του Κυπριακού προβλήματος, ενώ η αποφυγή κάθε αναφοράς στο καθεστώς του «βορείου τμήματος» επί της ουσίας αποxρωμάτιζε το πρόβλημα, ως πρόβλημα εισβολής/κατοχής. Στις 13 Φεβρουαρίου στη Νέα Υόρκη η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν ωφελήθηκε από το ότι προσήλθε στις διαπραγματεύσεις έχοντας εξασφαλισμένο ότι θα ενταχθεί μόνη της στην ΕΕ. Φαίνεται ότι υποχώρησε, με τη συμβολή της κυβέρνησης Σημίτη-Παπανδρέου. Στις πρόσφατες διαπραγματεύσεις, οι θέσεις της τουρκικής πλευράς παρέμειναν επί της ουσίας ίδιες και αδιάλλακτες. Συνοπτικά οι τουρκικές προτάσεις αποσκοπούσαν σε: 

1. Ενίσχυση της διζωνικότητας. 

2. Ευθυγράμμιση συνόρων μέ επανασχεδιασμό του χάρτη. 

3. Ενδυνάμωση των εξουσιών των Στρατιωτικών αποσπασμάτων. Οι στρατιωτικές δυνάμεις (Τουρκίας και Ελλάδας) - έστω και σημαντικά μειωμένες - να έχουν ελευθερία κινήσεων και οι εξουσίες τους να αυξηθούν. 

4. Ενίσχυση των εγγυητικών δικαιωμάτων.  

5. Επικύρωση συμφωνίας από το Κοινοβούλιο. 

Άλλη τουρκική θέση: Αντίκειται στο τουρκικό σύνταγμα η επικύρωση από το Κοινοβούλιο ενός σχεδίου που δεν έχει γίνει αποδεκτό στο νησί, η Εθνοσυνέλευση θα συζητήσει το σχέδιο μετά τα δημοψηφίσματα. Το τελικό ''σχέδιο Αναν'' υιοθέτησε το μέγα μέρος των τουρκικών προτάσεων. ΗΠΑ-Βρετανία δείχνου να θεωρούν επιτακτική τη λύση μέχρι την 1η Μαΐου. Η Τουρκία σκοπεύει να χρησιμοποιήσει το Κυπριακό ως διπλωματικό χαρτί για την απόσπαση ημερομηνίας έναρξης διαπραγματεύσεων ενταξής στην Ε.Ε. Μπούς, Μπλέρ, Σρέντερ και Φερχόιγκεν ασκούν αφόρητες πιέσεις στην ελληνοκυπριακή πολιτική ηγεσία να ταχθεί υπέρ του σχεδίου Αναν στο δημοψήφισμα με το επιχείρημα λύση τώρα ή μη λύση.

Η αμερικανο-τουρκική ''συνεννόηση'' για το Κυπριακό δείχνει να αποτελεί πιλότο για την αποκατάσταση των σχέσεων των ΗΠΑ με την Τουρκία αλλά και την Ε.Ε. στο φόντο του ''αγώνα κατά της τρομοκρατίας'', των αναγκών ανοικοδόμησης του Ιράκ και της γενικότερης πολιτικής αναδιοργάνωσης του χώρου του παλιού ''Ανατολικού Ζητήματος''. ΗΠΑ και Βρετανία παίζουν κυρίαρχο ρόλο στην προώθηση του σχεδίου Ανάν. Στην αντίληψη της Ουάσιγκτον η επίλυση, με οποιονδήποτε τρόπο, του Κυπριακού ανοίγει το δρόμο στην ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. Με την Ε.Ε. να μετατρέπεται στρατηγικά σε ένα ''σάντουιτς'' μεταξύ της ατλαντικής Βρετανίας και της Τουρκίας, η ευρωπαïκή συνοχή θα εξασθενήσει περισσότερο και η αμερικανική ηγεμονία θα παραταθεί.

Τα δύο κόμματα εξουσίας στην Ελλάδα φαίνεται να έχουν δεχθεί ένα ευρύτερο πλαίσιο στρατηγικής που οδηγεί στην αποδοχή του σχεδίου. Η αποδοχή του ‘‘σχεδίου Ανάν’’ δεν σημαίνει μόνο νομιμοποίηση των τετελεσμένων της εισβολής του 1974, αλλά και κατάργηση της Κυπριακής Δημοκρατίας που θα αντικατασταθεί με ένα δυσλειτουργικό κρατικό μόρφωμα. Οι έποικοι παραμένουν, προσφέροντας στην Τουρκία πολιτικά ερείσματα στα όρια του βέτο στις κυπριακές υποθέσεις. Τα τουρκικά στρατεύματα δεν απομακρύνονται. Η κατάργηση του δεύτερου ελληνικού κράτους θα συνιστά μια ακόμα καταστροφή, εβδομήντα δύο χρόνια μετά τη Μικρασιατική. Εκτός αν οι Ελληνοκύπριοι το απορρίψουν στο δημοψήφισμα.. Σύμφωνα με το τέταρτο σχέδιο Ανάν, Ελλάδα, Τουρκία, Βρετανία θα συμφωνήσουν στα ζητήματα ασφάλειας και εγγυήσεων και κατόπιν οι δύο κοινότητες στην Κύπρο θα παραπέμψουν το σχέδιο σε δημοψηφίσματα στις 24 Απριλίου. Οι εγγυήτριες δυνάμεις πρέπει κατόπιν να επικυρώσουν το τελικό σχέδιο στα Κοινοβούλιά τους πρίν από την 1η Μαίου.

Η εξωτερική πολιτική της Αθήνας των τελευταίων ετών κινείται σε πορεία δορυφοροποίησης της Ελλάδας από την Τουρκία. Ας υπομνηστεί το ενδεχόμενο κίνησης διαδικασιών για τη λύση των προβλημάτων στο Αιγαίο και συγκεκριμένα να γίνει προσφυγή στη Χάγη για την υφαλοκρηπίδα, όπως αναφέρεται στην απόφαση του Ευρωπαïκoύ Συμβουλίου του Ελσίνκι και της Κοπεγχάγης για τα ευρωτουρκικά. Ωστόσο, η προσφυγή προυποθέτει τη συνυπογραφή συνυποσχετικού μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, κάτι που δεν δέχτηκαν οι κυβερνήσεις της Ελλάδας μετά τη μεταπολίτευση. Σ’ένα τέτοιο συνυποσχετικό οι δύο χώρες θα κληθούν εξ αρχής να κάνουν εκπτώσεις από τις θέσεις τους. Ο προσδιορισμός της διαφοράς σχετικά με το εύρος της υφαλοκρηπίδας βασίζεται στην αποδοχή του εύρους των χωρικών υδάτων. Θα είναι 6 ή 12 μίλια; Αναλόγως ποια θα είναι η έκταση του εναερίου χώρου; Και τι μέλλει να γίνει με τo καθόλου ήσσονος σημασίας της εκμετάλλευσης (μάλλον συνεκμετάλλευσης) των πετρελαιοκοιτασμάτων του Αιγαίου;

Η ''ευρωπαική πορεία'' της Τουρκίας θεωρείται πρώτη προτεραιότητα, ίσως και μονόδρομος από όλες τις πτέρυγες των ιθυνόντων της. Για να προσδιορισθεί ημερομηνία, έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων Τουρκίας-Ε.Ε., παρά τις πιέσεις της Ουάσιγκτον, η Τουρκία οφείλει να εκδημοκρατιστεί ουσιαστικά. Σε επίπεδο κρατικής αρχιτεκτονικής, έχει εκφραστεί η γνώμη ότι οφείλει να ακολουθήσει μια περισσότερο προωθημένη εκδοχή του μοντέλου των αυτονομιών - γεωγραφικής, πολιτικής, διοικητικής. Eδώ και καιρό έπρεπε να διεξάγεται μια δημόσια συζήτηση στους θεσμούς της Ε.Ε., ειδικά στο Ευρωκοινοβούλιο, για να διαμορφωθεί μια τέτοια πολιτική απέναντι στην Τουρκία. Μετά τον Δεύτερο Πόλεμο, για την Δυτική Γερμανία επιλέχθηκε το πρότυπο της Ενωσης Ομοσπονδιακών Κράτών ως προυπόθεση για τον εκδημοκρατισμό της. Ωστόσο, η λύση αυτή επιλέχθηκε κατόπιν της ήττας της. Το Τουρκικό κράτος δεν έχει ηττηθεί στρατιωτικά. Εξακολουθεί να έχει καθοριστική σπουδαιότητα στους στρατηγικούς σχεδιασμούς των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ, παρά την εκκρεμότητα του Κουρδικού και τους συναφείς φόβους των Τούρκων ιθυνόντων λόγω της ρευστότητας στη μετά Σαντάμ Μεσοποταμία. Η μόνιμη αμερικανική παρουσία στην περιοχή ευνοεί την Τουρκία, όμως μπορεί να αποτελέσει και μειονέκτημα γι’αυτήν: υπήρχε ο κίνδυνος να μετατραπεί σε μαριονέτα των ΗΠΑ στην εξωτερική τους πολιτική. Εξάλλου, αν επιτυγχανόταν μια μονιμότερη αμερικανο-ρωσική συνεννόηση, ο ρόλος της Τουρκίας θα υποβαθμιζόταν τουλάχιστον εν μέρει. Ταυτόσημη επίπτωση μπορεί να έχει και ενδεχόμενη λύση του Παλαιστινιακού, κάτι βεβαίως που προσκρούει σε σοβαρές δυσκολίες.

Η Κύπρος θα μπεί την 1η Μαίου στην Ε.Ε., όπου θα είναι δυσχερέστερο να της ασκηθούν πιέσεις και μπορεί να επιδιώξει πιο ευνοïκή λύση από τα ευρωπαïκά όργανα. Οι προσπάθειες της Ελλάδας πρέπει να επικεντρωθούν: Στην υπεράσπιση των λαïκών συμφερόντων, των εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, ιδιαίτερα στο Αιγαίο και την Θράκη. Στο Κυπριακό στην επίτευξη βιώσιμης, σύμφωνης με το Διεθνές Δίκαιο και τις αποφάσεις της Γ.Σ. και του Σ.Α. του ΟΗΕ, αλλά και με τα στρατηγικά συμφέροντα του Ελληνισμού, λύσης. Στη συμβολή στη λύση του Νέου Ανατολικού Ζητήματος μέ προτάσεις και πρωτοβουλίες βασισμένες στην Ιστορία, τα δίκαια και τις προσδοκίες των αυτόχθονων ιστορικών λαών της περιοχής.

Θεόδωρος Σ. Μπατρακούλης

Δικηγόρος, Διδάκτωρ Γεωπολιτικής

02.04.2004

Αφιέρωμα στο Σχέδιο Ανάν του ηλεκτρονικού περιοδικού Αντίβαρο

http://www.oxistosxedioanan.com

http://www.antibaro.gr